Vliegende wichelroede

Helikopter zoekt naar zoet en zout water

Paarden in de wei slaan niet op hol, zoals even werd gevreesd, maar mensen wrijven zich nog steeds de ogen uit als ze de helikopter met het enorme raamwerk eronder laag zien overvliegen. Een horizontaal zeshoekig frame aan lijnen; is het van hout, ijzer, plastic? Een prefab-element voor de bouw? Kunst?

‘In Afrika dachten mensen dat we er leeuwen mee vingen,’ zegt Jonas Hyldahl, field manager van het Deense bedrijf Skytem als hij op vliegveld Midden-Zeeland bij Arnemuiden een nieuwe helivlucht voorbereidt met de zendontvanger, want dat is wat dit gevaarte van carbon is.

Een zender wekt een pulserend elektrisch veld op dat doordringt in de bodem, antennes vangen het teruggekaatste signaal op. De ‘echo’ varieert met de samenstelling van de bodem, het vochtgehalte en de hoeveelheid zout in het grondwater. Baantjes trekkend op tachtig meter hoogte maakt de heli zo de ondergrond in 3D doorzichtig, tot wel 200 meter diepte.

Alle kustprovincies krijgen tot het eind van dit jaar met de vliegende wichelroede te maken. Een doel is het in kaart brengen van zoet en zout grondwater, om te zien waar en hoe verzilting oprukt en voorraden zoetwater onder druk staan door klimaatverandering en zeespiegelstijging. Tien jaar geleden is een soortgelijke meting gedaan en nu wil Zeeland ook graag weten waar en hoeveel zoet water aan de bodem wordt onttrokken en waar het kan worden opgeslagen.

Eén zo’n natuurlijk reservoir vormen zogeheten kreekruggen, het zandpakket dat ooit de bodem van een kreek vormde, maar nu door inklinking van omringend land juist hoger ligt.

‘Regen zijgt in en wordt opgepompt voor de landbouw,’ zegt Vincent Klap, zoetwateradviseur bij de provincie Zeeland. ‘Met een neerslagoverschot op jaarbasis is er beperkt ruimte om er water aan te onttrekken, maar het is een publiek geheim dat boeren meer oppompen dan hun quotum, zeker in een droog jaar als dit. Ik begrijp het wel, maar dat kun je niet te lang doen.’

“Elektromagnetisch veld maakt de lasagne van het bodemarchief in 3D doorzichtig

Uit voorlopige resultaten van de heli-metingen is al een hoopvol alternatief opgedoken in een polder vlakbij het vliegveld: het voormalige eiland Wolphaartsdijk. Daar bevindt zich een dikke kleilaag met grof zand eronder in dezelfde staat als tien jaar geleden. ‘Mooier kan niet,’ zegt Klap. Het idee is om water in de winter niet meer naar het Veerse Meer af te voeren maar in het zand onder de klei te infiltreren en later te benutten voor irrigatie. Capaciteit is er voor tientallen miljoenen kubieke meters water, een ver veelvoud van wat in een kreekrug kan.

Het blijft een bizar gezicht: de kleine heli die het frame, behangen met apparatuur, achteloos van de grond licht. En dan van Hyldahl weer even moet landen om lijnen uit de knoop te halen en een instrument te resetten. En weer roffelend opstijgt en uit het zicht verdwijnt. Vandaag krijgt de Kop van Schouwen een beurt.

De nieuwe bodemkaart is een blik in de diepe tijd: naar de Noordzee die ooit droog lag, naar eerdere dekzanden, een stijgende zeespiegel, de open kust, duinen en strandwallen, kreken en eilanden erachter, een veenlandschap dat ook onderliep en nu een laag van ‘oud zout’ vormt ergens in die lasagne van het bodemarchief. En het is een blik in de toekomst.

Dit artikel is gepubliceerd in NRC [‘Een vliegende wichelroede zoekt zoet en zout water’, 1 september 2025].

Tags: bodemonderzoek, verzilting, zoetwater, zout