Het raadsel van de kust

Wat mensen zoeken op de grens van water en land

Windveren in een diep-diepblauwe lucht, een eenzaam schapenwolkje dat voorbijdrijft, een ijsbloem, gemorst zout, ganzendons, een pluk spierwit haar, varens, kringelende rook, alles tegen diezelfde achtergrond van Pruisisch blauw. Is het armoedig of juist verrijkend dat je naar zulke vergelijkingen moet grijpen om iets te zeggen over de mysterieuze afbeeldingen van zeewieren in dit oude boek?

Je kunt het inzien in de studiezaal van het Rijksmuseum in Amsterdam. Dan leggen ze het op een kussentje voor je op tafel, maar je mag de bladzijden omslaan zonder witte handschoenen. Ruim driehonderd ingebonden blauwe bladen, elk met een ander wit silhouet van een zeewier erop. Als je ze tegen het licht houdt, zie je een watermerk uit 1849. Een Latijnse naam onder elk wier; Callithamnion roseum, Codium tomentosum, als een toverspreuk bij Harry Potter.

Het boek heet British Algae, represented by the rare cyanotype process, en de afdrukken zijn gemaakt door Anna Atkins (1799-1871), een Britse plantkundige en pionier op het gebied van fotografie voor wetenschappelijke doeleinden. Het Rijksmuseum verwierf deze ‘catalogus van Britse zeewieren’ in 2017 voor 450.000 euro, een recordbedrag voor een aankoop in de collectie fotografie.

Pai Dekkers zag de blauwdrukken van zeewieren die Anna Atkins maakte, en was verkocht. Hij verzamelt nu zelf wieren en drukt ze af volgens haar procédé, dat van de cyanotypie, ook bekend als de blauwdruk.

Zijn werk is het onderwerp van een aflevering in de serie korte reportages die ik deze zomer in NRC schreef onder de titel ‘Hier aan de kust’. Het idee voor de zomerserie kwam van drie fotoredacteuren. Rachel Morón, Heleen Peeters en Natalia Toret vroegen zeven fotografen, allemaal anders in hun stijl en praktijk, van fotojournalistiek tot autonoom werk (zoals dat van Dekkers), maar elke aflevering moest iets laten zien over onze fascinatie met de kust. Met begeleidende tekst van één auteur om te proberen onder woorden te brengen waaruit die fascinatie dan bestaat.

Alle afleveringen

Iedereen fotografeert de zee al, wat kan ik daar nog aan toevoegen, dacht Annegien van Doorn. Maar toen ze de kans kreeg in foto’s te reflecteren op het werk van Neeltje Flipse-Roelse (1921-2008) werd het ineens wél interessant. (Deze fotografen houden een woordeloze dialoog met de zee, Foto’s Annegien van Doorn en Neeltje Flipse Roelse, 15 juli 2023)

Zwemmen in zee werd in coronatijd populairder, maar fanatieke Zeeuwen zwemmen al veel langer het jaar rond langs de kust van Walcheren. Zo trainen ze ook voor de Scheldebeker, een oversteek van Vlissingen naar Breskens waarvoor eens in de vijf jaar het scheepvaartverkeer naar Antwerpen wordt stilgelegd. (Zwemmen in zee: moe worden? Nee joh, je krijgt er juist energie van! Foto’s Wouter van Vooren, 22 juli 2023)

De Tweede Maasvlakte, opgespoten in zee tussen 2008 en 2014, is een schone lei, tabula rasa, land zonder geheugen, zover het oog reikt. Hier heeft niemand de oorlog om de vierkante meter gewonnen; die is simpelweg niet gevoerd, lijkt het. Een rondvaartboot laat je de reusachtige schaal zien op de vlakte van het ‘vierkante denken’. (Helemaal zonder mensen kunnen megaschepen nog niet, Foto’s Folkert Koelewijn, 29 juli 2023)

Hollandse Nieuwe is nationale identiteit sinds het einde van de Franse tijd, toen het aan land brengen van jonge haring weer gevierd werd als ‘een eigen Hollandsch feest’. Sindsdien zijn rood, wit en blauw de standaardkleuren van Nederlandse viskramen zijn. Vis van Floor in Zandvoort past dus in een patroon. Wat ‘Floor’ bijzonder maakt, is dat twee kramen over het strand worden gereden. (Rond elven krijgen de eerste strandgasten trek in een visje, Foto’s Olivier Middendorp, 5 augustus 2023)

‘Toen ik Anna Atkins’ blauwdrukken uit de negentiende eeuw zag gingen twee werelden tegelijk voor me open,’ zegt Pai Dekkers. ‘Die van de wieren, die voor mij volkomen onbekend was, en die van het fotografische ambacht die in dit boek zit. Wat een waanzinnige kwaliteit hebben haar handgemaakte afdrukken, hoe heeft Atkins dat voor elkaar gekregen?’ Niet lang daarna begon hij zich af te vragen: hoe zou het zijn om met Atkins’ techniek nu zoiets te maken voor Nederlandse zeewieren? (Zeewieren zoeken, prepareren en dan vangen in blauw, Foto’s Pai Dekkers en Anna Atkins, 12 augustus 2023).

Op de passerpunt van twee, drie, vier cirkels in het landschap: de vuurtoren Lange Jaap. Het gaat niet goed met hem en misschien moet de reus uit 1878 wel gesloopt worden. Als de schemering begint, ontwaakt lange Jaap en trekt de  cirkels uit het landschap naar zich toe. Om ze daarna weer van zich af te slingeren, de duisternis in. Lichtwieken in de nacht. (De wankele reus van Huisduinen, Foto’s Simon Lenskens, 19 augustus 2023)

Naar de zee kijken, de wind en als het kan ook nog één keer de warmte van de zon op je gezicht voelen. Stichting Ambulance Wens helpt mensen hun laatste wens te vervullen, en dat is opvallend vaak de zee. (De zee zien is het vaakst de laatste wens, Foto’s Mona van den Berg, 26 augustus 2023)