Het andere Catalonië

20. December 2017 Frankrijk, Spanje 0
Saint-Michel-de-Cuxa, crypte

Bij de monniken van Saint-Michel-de-Cuxa

Catalonië is een Spaanse kwestie. Geen twijfel daarover sinds Barcelona en Madrid de verhoudingen in 2017 op de spits gedreven hebben. Op 21 december zijn er verkiezingen. Ongeacht de uitslag – voor of tegen zelfstandigheid – is het duidelijk dat er iets zal moeten gebeuren aan de verhouding tussen Madrid en de regio’s. Hoeveel autonomie verdraagt een centraal geleide staat zonder uiteen te vallen?

Maar je zou bijna vergeten dat Catalonië, als idee tenminste, aan twee kanten van de Pyreneeën bestaat, net als Baskenland. ‘Perpignan, in het zuidelijkste puntje van Frankrijk, is de officieuze hoofdstad van wat ‘Noord-Catalonië’ genoemd wordt,’ schreef correspondent Peter Vermaas, die er voor NRC Handelsblad een reportage maakte. ‘De Vrede van de Pyreneeën knipte het “Pays Catalan” in 1659 in tweeën. Maar “Frankrijk was een betere kolonisator dan Spanje,”’ zegt men hier. Met het succes en de internationale uitstraling van de centralistische Franse staat verwaterde de Catalaanse identiteit en begonnen taal en cultuur vanaf eind negentiende eeuw een zieltogend bestaan te leiden.’

Franse buitengrenzen

Zijn reportage bracht herinneringen terug aan een reis, in 1989, voor dezelfde krant, langs de buitengrenzen van Frankrijk en de talen en culturen die erbij horen. Met de klok mee van de Basken, Bretonnen, via Frans-Vlaanderen, de Elzas en Corsica naar de Franse Catalanen, waar ik een nacht in het Romaanse klooster van Saint-Michel-de-Cuxa-doorbracht.

Perpignan is de hoofdstad van het noorden, Barcelona die van het zuiden. ‘Heel Europa kijkt naar Catalonië,’ klinkt het aan de overzijde van de Pyreneeën, maar de Franse Catalanen merken er weinig van. De hard-liners onder hen voelen zich ‘een stervende minderheid’ tussen de oprukkende vakantiegangers, de hoog opgeleiden en de gepensioneerden uit de rest van Frankrijk, die er hun nieuwe infrastructuur vestigen. ‘Catalunya Nord’ wil liever tweetalige verkeersborden en meer geld voor de regionale Assemblée, maar eigenlijk: hereniging met de Spaanse helft.

Stenen palmboom

Lang vóór de troubadours en de katharen van Montaillou werd het Catalaans geboren, tegelijk met de bouwstijl van het Romaans. In het klooster van Saint-Michel-de-Cuxa, waar één zuil als een stenen palmboom de kalken stolp van de crypte draagt, was ooit alles nieuw – de stenen én de gezangen. Cuxa heeft na de Franse Revolutie een paar eeuwen leeggestaan. Nu zingen vijf monniken er opnieuw dagelijks hun koorgebeden, nog steeds in het Catalaans.

Ze verkopen honing en als je aandringt willen ze ook wel iets kwijt over hun moedertaal. ‘Frankrijk mag dan het land zijn van liberté, egalité, fraternité,’ zegt broeder Josep, ‘maar de vrijheid van een heel volk is hier verwoest.’

Hij laat een tekst zien, waarin aan Lodewijk XIV geadviseerd wordt ‘de invloed van de religieuzen uit de Rousillon‘ te beperken ‘door Fransen zich daar onmerkbaar te laten vestigen en door de autochtone bevolking het land te doen verlaten’.

‘Machiavellistisch!,’ snuift broeder Josep.

Ramon Gual, uitgever van Catalaanse muziek en literatuur, is uit het stadje in het dal naar het klooster geklommen. ‘Frankrijk is het laatste Europese land dat niet wil begrijpen dat er binnen één staat verschillende naties kunnen bestaan,’ zegt Gual. ‘In Spanje leven tien miljoen Catalanen; dat is een politiek gewicht, in Parijs betekenen wij zero. Het zuiden geeft een woordenboek uit en heeft een taalacademie. Welke streektaal, zoals het hier genoemd wordt, kan zich een encyclopedie in vijftien delen full colour met jaarlijkse supplementen permitteren?’

Andorraans

Sinds 1974 kunnen de middelbare scholieren van de Roussillon Catalaans kiezen als langue vivante, naast de moderne talen. Aanvankelijk zou het alleen als derde of vierde taal in het vakkenpakket mogen voorkomen, omdat er met het Catalaans geen staat zou corresponderen. Gual lacht grimmig. ‘Toen hebben we de regering voorgesteld om dan maar “Andorraans” te gaan doceren. Parijs ziet het gevaar binnen de staatsgrenzen, maar het werkelijke kwaad sluipt door de achterdeur binnen: on est de plus en plus anglosaxonisé. We kijken naar de Amerikaanse televisie, eten Amerikaans, wij worden vermoord door Michael Jackson.’

In het klooster hangt een door Gual uitgegeven kalender. Alle dagen dragen de naam van een Catalaanse heilige. Als de dag van Sant Justi ten einde loopt zingen drie oude mannenstemmen hun vespers tussen de bergen. In de concentrische stilte blaft heel ver even een hond.

[31 maart 1989]

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *